Kutib OLing. Yangi Kitob.

Uilyam Somerset MOEM

OY VA SARIQ CHAQA

Roman

Birinchi bob

Charlz Striklend bilan tanishgan vaqtimda, gapning rostini aytadigan bo‘lsam, uning qandaydir

favqulodda odamligi xayolimga ham kelmagandi. Endilikda esa uning ulug‘ligini biror kimsa inkor eta

olmasa kerak. Men bu o‘rinda nom qozongan siyosatdon yoxud mashhur sarkardaning ulug‘ligini

ko‘zda tutayotganim yo‘q. Bu narsa ko‘proq odamning o‘ziga emas, balki shart-sharoitga va u

yashaydigan makonga bog‘liq. Vaziyatning o‘zgarishi tufayli uning mashhurligi ko‘pincha o‘z-o‘zidan

qumga singgan suvday yo‘qolib ketishi hech gap emas. Bosh ministr egallagan mansabisiz ezma

maqtanchoqqa, general esa armiyasiz bor-yo‘g‘i mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan sherga aylanadi.

Charlz Striklendning ulug‘ligi esa haqiqiy ulug‘likdir. Sizga uning san’ati yoqmasligi mumkin, lekin

shunda ham loqayd munosabatda bo‘lolmaysiz. U sizni qoyil qoldiradi, o‘ziga jalb etadi. Uni mazax

qilishgan vaqtlar orqada qolib ketdi. San’atkorga xos nuqsonlar ham fazilatlariga qo‘shimchaday

tuyuladi. To‘g‘ri, bu rassomning san’atdagi o‘rni borasida hali-hanuz bahslar davom etmoqda,

ko‘klarga ko‘tarib maqtash qanchalik asossiz bo‘lsa, uni qoralovchilar ham, unga mensimay

munosabatda bo‘luvchilar ham shunchalik asossizdirlar. Uning asarlari dahoning ijodiyoti ekanligi

shubhasiz. San’atdagi eng muhim narsa deb ijodkor shaxsiyatini tushunaman, agar u original bo‘lsa,

barcha nuqsonlarini kechirishga tayyorman. Velaskes rassom sifatida, ehtimol, El Grekodan yuqoriroq

bo‘lgandir. Lekin uning asarlariga ko‘nikib qolamizda, ehtirosli va o‘z qalbining mangu fidoyiligini

ko‘rsatgan durdonalarini unchalik ham qadrlayvermaymiz. Artist, rassom, shoir yoki sozanda o‘zining

ko‘tarinki va ulug‘vor san’ati bilan estetik tuyg‘uning ehtiyojini qondiradi, lekin bu qoniqish jinsiy

instinktga o‘xshab ketadi. Uning siri bamisoli sarguzasht romanlarday kishini o‘ziga tortadi. Bu xuddi

koinot sirlariday anglab bo‘lmas jumboqdir. Striklendning eng arzimasday tuyuladigan asarlari ham

rassomning o‘ziga xos, murakkab, azob-uqubatlar bilan to‘la shaxsiyati to‘g‘risida ko‘p narsalarni ayta

oladi. Ular rassomning asarlari unchalik didiga o‘tirishmaydigan odamlarni ham befarq qoldirmaydi,

uning hayoti, xarakterining o‘ziga xos tomonlariga qiziqish uyg‘otadi.

Striklend vafotining to‘rt yilligi arafasida Moris Gyurening “Merkyur de Frans”da e’lon qilingan

maqolasi bu rassomni unutilib ketishdan saqlab qoldi. Ko‘pgina taniqli adabiyotchilar Gyure ochgan

so‘qmoqdan yurishdi. Ancha vaqtlargacha Frantsiyada birorta tanqidchining rassom haqidagi fikrlariga

unchalik qo‘shilishmadi. Tanqidchining fikrlari g‘alati tuyuldi. Lekin keyinroq maydonga kelgan ishlar

Gyurening haqligini ko‘rsatdi. Shu ma’noda Charlz Striklendning shuhrati frantsuz qo‘ygan poydevorga asoslanadi, deb bemalol aytish mumkin. Bu shuhrat san’at tarixidagi eng romantik epizodlardan

biridir.